Για την κυρία Ε.Γ. η τρομακτική ανακάλυψη ότι έζησε 50 χρόνια χωρίς ένα τμήμα του εγκεφάλου της πρακτικά δεν είχε καμία σημασία
Μια γυναίκα μεγάλωσε χωρίς τον αριστερό κροταφικό της λοβό, γεγονός που αναδεικνύει πόσο εκπληκτικά ευέλικτος είναι ο εγκέφαλος.
Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2016, αφού διάβασε ένα άρθρο με δύο επιστήμονες του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης που μελετούσαν πώς αντιδρά ο εγκέφαλος στη μουσική, μια γυναίκα αισθάνθηκε την τάση να τους στείλει μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. «Έχω έναν ενδιαφέροντα εγκέφαλο», τους είπε.
Η EG, η οποία ζήτησε να χρησιμοποιεί τα αρχικά της για να προστατεύσει την ιδιωτική της ζωή, στερείται τον αριστερό κροταφικό λοβό, ένα τμήμα του εγκεφάλου που θεωρείται ότι εμπλέκεται στην επεξεργασία της γλώσσας. Η EG, ωστόσο, δεν ήταν αρκετά κατάλληλη για αυτό που μελετούσαν οι επιστήμονες, οπότε την παρέπεμψαν στην Εβελίνα Φεντορένκο, μια γνωστική νευρολόγο, επίσης στο MIT, που μελετά τη γλώσσα. Ήταν η αρχή μιας γόνιμης σχέσης. Η πρώτη εργασία που βασίστηκε στον εγκέφαλο της EG δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Neuropsychologia, και η ομάδα της Φεντορένκο αναμένει να δημοσιεύσει αρκετές ακόμη.
Για την EG, η οποία είναι πενήντα χρονών και μεγάλωσε στο Κονέκτικατ, η απώλεια ενός μεγάλου τμήματος του εγκεφάλου της είχε εκπληκτικά μικρή επίδραση στη ζωή της. Έχει ένα μεταπτυχιακό πτυχίο, έχει μια εντυπωσιακή καριέρα και μιλάει τα ρωσικά -μια δεύτερη γλώσσα- τόσο καλά που έχει κάνει όνειρα σε αυτήν. Έμαθε για πρώτη φορά ότι ο εγκέφαλός της ήταν μη φυσιολογικός το φθινόπωρο του 1987, στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Τζορτζ Ουάσινγκτον, όταν υποβλήθηκε σε σάρωση για άσχετο λόγο. Η αιτία ήταν πιθανότατα ένα εγκεφαλικό επεισόδιο που συνέβη όταν ήταν μωρό. Σήμερα, υπάρχει μόνο εγκεφαλονωτιαίο υγρό σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου. Κατά την πρώτη δεκαετία αφότου το ανακάλυψε, η EG δεν το είπε σε κανέναν άλλο εκτός από τους γονείς της και τους δύο στενότερους φίλους της. «Με ανατρίχιαζε», λέει. Από τότε, το είπε σε περισσότερους ανθρώπους, αλλά εξακολουθεί να είναι ένας πολύ μικρός αριθμός εκείνων που γνωρίζει τη μοναδική ανατομία του εγκεφάλου της.
Με τα χρόνια, λέει, οι γιατροί έχουν πει επανειλημμένα στην EG ότι ο εγκέφαλός της δεν βγάζει νόημα. Ένας γιατρός της είπε ότι θα έπρεπε να έχει επιληπτικές κρίσεις ή ότι δεν θα έπρεπε να έχει καλό λεξιλόγιο και «ενοχλήθηκα που το έκανα», λέει. Στο πλαίσιο της μελέτης στο ΜΙΤ, η EG βρέθηκε στην 98η εκατοστιαία θέση στο λεξιλόγιο. Οι εμπειρίες ήταν απογοητευτικές, «με εκνεύρισαν», όπως λέει η EG. «Έκαναν τόσες πολλές δηλώσεις και συμπεράσματα χωρίς καμία απολύτως έρευνα», λέει.
Τότε η EG γνώρισε την Φεντορένκο. «Δεν είχε προκαταλήψεις για το τι θα έπρεπε ή δεν θα έπρεπε να μπορώ να κάνω», θυμάται. Και για τη Φεντορένκο, η ευκαιρία να μελετήσει έναν εγκέφαλο όπως της EG είναι το όνειρο ενός επιστήμονα. Η EG ήταν περισσότερο από πρόθυμη να βοηθήσει.
Το εργαστήριο της Φεντορένκο εργάζεται για να ρίξει φως στην ανάπτυξη της τεράστιας σειράς εγκεφαλικών περιοχών που πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στην εκμάθηση και κατανόηση της γλώσσας. Ο ακριβής ρόλος της καθεμιάς δεν έχει ακόμη απομυθοποιηθεί, και ο ακριβής τρόπος με τον οποίο αναδύεται το σύστημα είναι ένα ιδιαίτερα δύσκολο στοιχείο προς μελέτη. «Γνωρίζουμε πολύ λίγα για το πώς αναπτύσσεται το σύστημα», λέει η Φεντορένκο, καθώς για να γίνει αυτό θα έπρεπε να σαρώσουμε τους εγκεφάλους παιδιών ηλικίας 1 έως 3 ετών, των οποίων οι γλωσσικές ικανότητες αναπτύσσονται ακόμη. «Απλά δεν έχουμε εργαλεία για να εξετάσουμε τους εγκεφάλους των παιδιών εκείνη την περίοδο», λέει.
Όταν η EG εμφανίστηκε στο εργαστήριό της, η Φεντορένκο αναγνώρισε ότι αυτή θα μπορούσε να είναι μια χρυσή ευκαιρία για να κατανοήσει πώς ο εναπομείνας εγκεφαλικός ιστός της έχει αναδιοργανώσει τα γνωστικά καθήκοντα. «Αυτή η περίπτωση είναι σαν ένα δροσερό παράθυρο για να θέσουμε τέτοιου είδους ερωτήσεις», λέει. «Απλώς μερικές φορές σου έρχονται αυτά τα μαργαριτάρια που προσπαθείς να εκμεταλλευτείς». Είναι απίστευτα σπάνιο για κάποιον σαν την EG να προσφέρεται για να την τρυπήσουν οι επιστήμονες.
Για τους περισσότερους ανθρώπους, το μεγαλύτερο μέρος της γλωσσικής επεξεργασίας λαμβάνει χώρα στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου. Για ορισμένους, το φορτίο μοιράζεται εξίσου μεταξύ των δύο ημισφαιρίων. Ακόμη πιο σπάνια, το δεξιό ημισφαίριο αναλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας. Οι επιστήμονες δεν είναι απόλυτα σίγουροι για το γιατί, αλλά αν είστε αριστερόχειρας, φαίνεται ότι «είναι πιθανό να καλωδιώσετε το γλωσσικό σας σύστημα στο δεξί ημισφαίριο», λέει η Γκρέτα Τουκούτε, φοιτήτρια διδακτορικού στο εργαστήριο της Φεντορένκο και πρώτη συγγραφέας της δημοσίευσης.
Η γλωσσική επεξεργασία λαμβάνει χώρα σε μεγάλο βαθμό σε δύο μεγάλα τμήματα του εγκεφάλου: τη μετωπιαία και την κροταφική περιοχή. Οι κροταφικοί λοβοί αναπτύσσονται πρώτοι- οι μετωπιαίες περιοχές αναπτύσσονται αργότερα, περίπου στην ηλικία των 5 ετών. Σε αυτό το σημείο, το γλωσσικό δίκτυο θεωρείται πλήρως ώριμο. Επειδή λείπει ο αριστερός κροταφικός λοβός της EG, η ομάδα της Φεντορένκο είχε την ευκαιρία να απαντήσει σε ένα ενδιαφέρον ερώτημα: Αποτελούν οι κροταφικές περιοχές προϋπόθεση για τη δημιουργία των μετωπιαίων γλωσσικών περιοχών;
Στην πρώτη τους εργασία που βασίστηκε στη μελέτη του εγκεφάλου της EG, ήθελαν να μάθουν αν εμφάνιζε γλωσσική δραστηριότητα στον πλήρως άθικτο αριστερό μετωπιαίο λοβό της.
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού ή fMRI για να καταγράψουν την εγκεφαλική δραστηριότητα της EG ενώ εκτελούσε ορισμένες εργασίες σχετικές με τις λέξεις, όπως η ανάγνωση προτάσεων. Καθώς το έκανε, έψαξαν για ενδείξεις γλωσσικής δραστηριότητας στον αριστερό μετωπιαίο λοβό της. Στη συνέχεια συνέκριναν αυτή την εγκεφαλική δραστηριότητα με περίπου 90 νευροτυπικούς μάρτυρες παρόμοια δεδομένα από άτομα με άθικτους αριστερούς κροταφικούς λοβούς. Τελικά, δεν βρήκαν καμία, οπότε κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ύπαρξη των κροταφικών γλωσσικών περιοχών φαίνεται να είναι αδιαπραγμάτευτη για την εμφάνιση των μετωπιαίων γλωσσικών περιοχών.
Η πραγματικότητα είναι ότι αν ο εγκέφαλος υποστεί βλάβη, συχνά θα βρει έναν τρόπο να επανασυνδεθεί. Αυτό είναι κάτι που κατανοεί καλά η Έλλα Στριμ-Αμιτ, γνωσιακή νευρολόγος στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν. Μελετά τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος αναδιοργανώνεται ελλείψει ορισμένων αισθήσεων, όπως σε ανθρώπους που γεννιούνται τυφλοί ή κωφοί. «Το αξιοσημείωτο σε αυτόν τον ασθενή και σε άλλους τέτοιους ασθενείς που τους έλειπαν μεγάλα κομμάτια του γλωσσικού τους συστήματος κατά τη γέννηση ή άλλων συστημάτων κατά τη γέννηση- είναι πόσο καλά μπορούν να αντισταθμίσουν», λέει.
Συγκεκριμένα, αν η ανωμαλία αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία, όταν η νευροπλαστική του εγκεφάλου είναι ισχυρότερη, ένα άλλο τμήμα του εγκεφάλου συνήθως απλώς αναπληρώνει τη λειτουργία του χαμένου κομματιού σχηματίζοντας νέες νευρικές συνδέσεις που αναλαμβάνουν το έργο. «Υπάρχουν άφθονες έρευνες εδώ και δεκαετίες που δείχνουν ότι ο εγκέφαλος είναι πολύ πιο ευέλικτος στην πρώιμη ζωή», λέει η Στριμ-Αμιτ.
Η Φεντορένκο λέει ότι η εξέταση δεδομένων υψηλής ποιότητας σε ένα άτομο, σε αντίθεση με έναν χάρτη σε επίπεδο ομάδας, μοιάζει με «τη χρήση μικροσκοπίου υψηλής ακρίβειας σε σχέση με την εξέταση με γυμνό μυωπικό μάτι, όταν το μόνο που βλέπεις είναι μια θολούρα». Αν γίνει προσεκτικά, μια προσέγγιση n=1 μπορεί να προσφέρει πρωτοποριακές διαφωτίσεις, όπως στην περίπτωση της EG, υποστηρίζει η Φεντορένκο. «Μπορούμε να αποκομίσουμε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών από περιπτώσεις όπου κάτι είναι λίγο διαφορετικό», λέει. «Απλώς φαίνεται κρίμα να μην εκμεταλλευτούμε αυτά τα ατυχήματα της φύσης».
Στο μέλλον, το εργαστήριο της Φεντορένκο ελπίζει να μάθει πολλά περισσότερα από τον εγκέφαλο της EG. Σε μια προκαταρκτική δημοσίευση που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο τον περασμένο μήνα, η οποία δεν έχει ακόμη αξιολογηθεί ή δημοσιευτεί από κάποιο περιοδικό, εξέτασαν μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται περιοχή οπτικής μορφής λέξεων, η οποία θεωρείται υπεύθυνη για την αποκωδικοποίηση των γραπτών μορφών των λέξεων. Στους νευροτυπικούς ανθρώπους, η περιοχή βρίσκεται στον αριστερό κοιλιακό κροταφικό φλοιό αλλά για την EG, η λειτουργία αυτή κατανέμεται σε όλο τον εγκέφαλό της και είναι «πολύ καλή, γρήγορη αναγνώστρια», λέει η Φεντορένκο. Σε μια μελλοντική μελέτη, θα εξετάσουν επίσης πώς επηρεάζει το ακουστικό της σύστημα ο κροταφικός λοβός που λείπει από την EG.
Πηγή: https://www.wired.com/story
