Εκεί όπου η πίστη συναντούσε τη γη
Στην Ειρηνούπολη της Κιλικίας βρέθηκε άθικτο παξιμάδι 1.300 ετών με τον Χριστό ως γεωργό, αποκαλύπτοντας μια ξεχωριστή πλευρά της βυζαντινής ευσέβειας
Στην αρχαία Ειρηνούπολη, στα ερείπια του οικισμού Τοπρακτεπέ στη Νότια Τουρκία, ομάδα τούρκων αρχαιολόγων ήρθε αντιμέτωπη με ένα μοναδικό εύρημα: πέντε καρβέλια ψωμί, καμένα αλλά εξαιρετικά διατηρημένα, που χρονολογούνται στον 7ο και 8ο αιώνα μ.Χ.
Κρυμμένα για πάνω από χίλια χρόνια σε συνθήκες έλλειψης οξυγόνου και σταθερής θερμοκρασίας, τα ψωμιά αυτά αποτελούν σπάνιο αποδεικτικό υλικό για τις θρησκευτικές πρακτικές της βυζαντινής Κιλικίας.
Ανάμεσά τους, ένα καρβέλι ξεχωρίζει γιατην παράσταση που φέρει χαραγμένη στην επιφάνειά του: τον Ιησού Χριστό όχι ως τον αυστηρό Παντοκράτορα των γνωστών εικόνων, αλλά ως έναν απλό γεωργό. Ο Χριστός εδώ παρουσιάζεται να ενσαρκώνει τη γονιμότητα και την ευλογία της γης, με τη μορφή να συνοδεύεται από την ελληνική επιγραφή: «Με την ευγνωμοσύνη μας στον Ευλογημένο Ιησού». Η επιλογή αυτής της εικονογραφίας δεν είναι τυχαία.
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι αποτυπώνει την άμεση σύνδεση της τοπικής χριστιανικής κοινότητας με την καθημερινή αγροτική εργασία και την ετήσια σοδειά. Σε μια εποχή που η επιβίωση εξαρτιόταν από τη γεωργία, η πνευματικότητα και το ψωμί δεν ήταν απλώς παράλληλες έννοιες, αλλά αλληλένδετες. Το ψωμί αυτό, φτιαγμένο για χρήση πιθανότατα σε θρησκευτική τελετή, ίσως και στην ίδια την Ευχαριστία, δείχνει ότι η πίστη γινόταν βίωμα μέσα από τα πιο βασικά αγαθά της ζωής.
Οι υπόλοιπες τέσσερις φραντζόλες φέρουν τη σφραγίδα του Σταυρού της Μάλτας, σύμβολο με βαθιά χριστιανική σημειολογία κατά τον Μεσαίωνα, πιθανότατα συνδεδεμένο με ιερές ακολουθίες ή λειτουργικές παραδόσεις του τόπου. Το γεγονός ότι τα σύμβολα και οι παραστάσεις διαμορφώθηκαν στο ζυμάρι πριν από το ψήσιμο και την τελική καταστροφή του ψωμιού από φωτιά ενισχύει την άποψη πως επρόκειτο για τελετουργικά ψωμιά και όχι για τρόφιμο καθημερινής κατανάλωσης.
Η τοποθεσία του ευρήματος, στην επαρχία Καραμάν, βρίσκεται σε περιοχή που κατά τη βυζαντινή περίοδο αποτελούσε τμήμα της στρατηγικής και εμπορικής ζώνης της Μικράς Ασίας.
Η Κιλικία, πλούσια σε αγροτική παραγωγή, ήταν επίσης πέρασμα στρατών και εμπορικών καραβανιών, γεγονός που ενίσχυε τη μείξη πολιτιστικών και θρησκευτικών παραδόσεων. Η σπανιότητα του να απεικονίζεται ο Χριστός με την αγροτική ιδιότητα μαρτυρά την ανάγκη των πιστών να βλέπουν στο πρόσωπό Του όχι μόνο τον Θεό της σωτηρίας, αλλά και τον συμπαραστάτη του καθημερινού μόχθου.
Αρχαιολόγοι και συντηρητές αναμένεται να προχωρήσουν σε αναλύσεις για να εντοπιστεί η ακριβής σύσταση των δημητριακών, καθώς και να εφαρμοστούν μέθοδοι μικροσκοπικής εξέτασης της επιφάνειας ώστε να κατανοηθεί η τεχνική του «σφραγίσματος». Η μελέτη της διαδικασίας απανθράκωσης θα δώσει απαντήσεις για το πώς το ψωμί κατάφερε να αντέξει αναλλοίωτο για τόσους αιώνες.
Το εύρημα από την Ειρηνούπολη δεν φωτίζει μόνο πτυχές της βυζαντινής θεολογίας και εικονογραφίας, αλλά και τη βαθιά σύνδεση της κοινότητας με το ψωμί ως πηγή ζωής και σύμβολο πίστης. Σε αυτά τα μαυρισμένα καρβέλια κλείνεται η ιστορία ανθρώπων που, χίλια τριακόσια χρόνια πριν, ζύμωναν την πίστη τους μέσα στον ίδιο πηλό με τον οποίο ζύμωναν τον άρτο τους.
